Bijna 40% van de 65+’ers voelt zich eenzaam in de gemeente Voorst. En hoewel dit lager is dan het Nederlands gemiddelde, is het wel fors. De gemeente Voorst wil eenzaamheidsgevoelens terugdringen, maar dat is een pittige opgave. Eenzaamheid kent verschillende vormen en verschillende oorzaken, zo legt Tineke Fokkema uit. Het verminderen ervan vraagt om maatwerk.

Tineke Fokkema, bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en onderzoeker bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI-KNAW), is gespecialiseerd in het thema eenzaamheid. “Mensen willen altijd van mij horen hoe we eenzaamheid kunnen oplossen. Maar na twintig jaar onderzoek naar eenzaamheid weet ik één ding: eenzaamheid is heel moeilijk te bestrijden,” zegt Tineke. Eén troost: “We weten wel steeds beter welke factoren een rol spelen en welke vormen van hulp meer kans van slagen hebben.”

Sociale en emotionele eenzaamheid

Ten eerste kunnen mensen op twee manieren eenzaam zijn: sociaal en emotioneel. Sociale eenzaamheid gaat over het gemis aan betekenisvolle contacten in brede zin. Ouderen hebben te maken met een kleiner wordend netwerk. Doordat mensen overlijden of doordat ze zelf of hun netwerk minder mobiel raken. Ontmoetingen organiseren voor mensen kan helpen maar is niet vanzelfsprekend een oplossing. Tineke: “Sommige mensen zijn erg verlegen. Zet ze in een groep mensen die wel makkelijk contact maken en ze voelen zich nog eenzamer. Dan is eerst hulp nodig bij het aangaan van nieuwe ontmoetingen.”

Emotionele eenzaamheid heeft te maken met een gemis aan intieme relaties. “Emotionele eenzaamheid door bijvoorbeeld het verlies van een partner is moeilijk te bestrijden. Dat zou ook gek zijn, de band met een partner is uniek,” zegt Tineke. “Maar mensen helpen bij het rouwen of enige afleiding bieden kunnen de gevoelens soms wel wat draaglijker maken.”

Een project als de bezoekdienst voor weduwen en weduwnaars van de Stichting Mens en Welzijn is daar een voorbeeld van. Vrijwilligers die zelf een dierbare hebben verloren gaan een tijd lang op bezoek bij weduwen en weduwnaars die daar behoefte aan hebben. “Wat ik daarvan lees, stemt hoopvol. De bezoekdienst bestaat omdat er vraag naar is. De vrijwilligers zijn lotgenoten, dat is heel belangrijk bij deze thematiek. Zij begrijpen het rouwproces en kunnen daardoor beter luisteren. Overigens zijn deze gesprekken voor de vrijwilliger zelf vaak ook helpend.”

Hulp voor de lange termijn

Ten tweede blijken kortlopende projecten die op één manier eenzaamheid willen terugdringen vaak nauwelijks effect te hebben. Er zijn diverse vormen van ondersteuning bij eenzaamheid mogelijk. Die gaan van praktische ondersteuning tot het bijstellen van de verwachtingen die mensen hebben bij vriendschappen. Als een project gericht is op meerdere vormen, is de kans op succes groter. En dat geldt des te meer als de deelnemers voor langere of onbepaalde tijd ondersteuning krijgen. ‘

“Ik ontmoette eens een man die erg teleurgesteld was in het buddyproject waar hij aan deelgenomen had. Zes maanden lang kwam elke maandagmiddag een vrijwilliger op bezoek. Ze gingen wandelen, een terrasje pakken of iets anders gezelligs doen. De man verheugde zich er elke week op en voelde zich minder eenzaam. Maar na zes maanden was het project afgerond en kwam de vrijwilliger niet meer. De man voelde zich nu nog eenzamer dan daarvoor, voelde zich afgewezen. En dat begreep ik wel. De man had in die zes maanden niet geleerd hoe hij zelf contact kan leggen.”

Verschillende groepen

En ten derde hebben diverse groepen met eenzaamheid te maken en die groepen hebben ook nog eens zo hun eigen kenmerken. “Turkse en Marokkaanse ouderen hebben het meest last van eenzaamheid. De oorzaken van hun eenzaamheid en daarmee ook de benodigde interventies verschillen sterk van die van in Nederland geboren senioren. En binnen deze groep heb je dan ook weer met verschillende eenzaamheidsproblemen te maken. Alleen met maatwerk kun je wat bereiken.”

Alleen met Kerst

Tot slot is eenzaamheid nog altijd een taboe in de samenleving. “Wie openlijk erkent zich eenzaam te voelen, krijgt daar vaak nauwelijks of slechte respons op. We weten helemaal niet hoe we moeten omgaan met dit soort gevoelens van anderen. Mensen willen graag dat het goed met je gaat.”

En soms praten we onszelf ook een probleem aan, vindt Tineke. “Veel mensen vinden Kerst helemaal niet zo’n leuk feest. Er moet van alles met de familie, ook als de familiebanden niet goed zijn. Maar wie zijn ouders met Kerst alleen laat omdat hij op vakantie gaat, krijgt de wind van voren. Met Kerst alleen zijn is kennelijk heel erg. Ja, als we het maar vaak genoeg zeggen met z’n allen, dan gaan we daar vanzelf in geloven.”